Monstermaster, politikarane, naturtap og uro

Av Janne Marie Fatland.

Akkurat no – fredag 29. september 2023. Klokka nærmar seg halv ni om kvelden, det er kanskje tretten grader og mørkt ute. Nett i stad begynte regnet å sila igjen, og der oppe, borti aust, opnar skydekket seg så vidt så ein kan få auga på den store, runde fullmånen som kjem stigande opp over fjella. 

Det er varmt og godt i stova di, og på bordet står tekoppar og telys. Du sit og ser på noko på mobilen når eg kjem inn, og eg ser at du er tankefull. Idet du ser opp på meg, forstår eg at det er mange følelsar òg. 

No har me altså fått med oss dagens store nyheit, begge to. Eg set meg ned i den mjuke lenestolen og høyrer på kva dine første reaksjonar er. Noko inni meg blir trekt med tilbake til korleis det var for meg litt tidlegare i dag, då det var min tur til å få vita kva det var som hadde skjedd. Me deler dei tankane som dukkar opp i oss – korleis me menneske lagar så store fotavtrykk, korleis me liksom berre mokar oss veg og brøyter oss fram. 

Sorga og fortvilinga. Sinnet me kan kjenna på. Følelsen i kroppen, som eit tungt press over brystkassen eller som ein syrefølelse som siv rundt i heile overkroppen, sildrar nedover armane og ut i fingrane. Tanken på alle dei som allereie bur i dei naturområda som menneska bestemte at dei ville legga under seg. 

Monstermaster, liksom, i fjella våre … 

Me snakkar om kor forunderleg det er, kor sterkt det blir for oss når det liksom er «våre» fjell det er snakk om. Det er så lett å reagera når det gjeld noko me har rundt oss i den nære kvardagen me lever i, når det gjeld noko som tankane meiner angår oss meir enn det andre ting gjer. Me spør kvarandre kor tid det var me skulle skjønna at alt heng saman i denne verda me lever i. Kor tid var det me skulle kjenna på at også for eksempel … ja, at for eksempel også regnskogen i Amazonas i grunnen er like viktig for oss i den store samanhengen som det fjella våre er, sjølv om det ikkje er Amazonas me ser ut gjennom vindauga våre til dagleg. Kor tid var det me skulle merka at «meg» og «mitt» omfemna alt dette, og me er ikkje skilde ifrå det eingong. 

Men i dag er det altså våre nærområde det handlar om, og me kjenner korleis det kjennest inni oss no når dette er eit faktum. Eg spør deg korleis det kjennest inni kroppen din akkurat no. Du har lagt handa over øvre delen av brystet ditt, og det ser ut som om du kjenner etter, det ser ut som om det er noko vondt der inne, som om du vil roa eller møta det som er der, vera med det litt. Eg høyrer deg setja ord på korleis det er inni deg, og samtidig kjenner eg korleis det kjennest inni min kropp akkurat no. Det kjennest tungt og mørkt, det er som eit vondt press der inne. Men me pustar. Kanskje hugsar me på det òg, at me faktisk pustar. 

Og så fer oppmerksomheten vår ut i tankane igjen. 

Me snakkar om politikarane. Me snakkar om kor lett det er for oss å legga skylda på politikarane når me står i ein situasjon som den me står oppi akkurat no. Me snakkar om kor lett det er å bli både sint og fortvila og forvilla til å bli trekt med inn i det virvlande dramaet som sinnet vårt vil spinna på, som vil hytta strie peikefingrar i alle retningar og fordela skyld. Me har ikkje lyst å bli med inn der, men me kjenner kor lett det er å skli utpå. Det er så himla lett å berre følga dei tankane som speler seg ut akkurat no, som for eksempel lurer på kva i hendasløysa folk tenker med, kor forstanden hen! Noko i oss har lyst å berre dura vidare inn i den rasande og argumentative og angripande diskusjonen, har lyst å tru på dei tankane som seier at dét er den rette vegen å gå, for dette gjer vondt, og det er noko feil her, seier tankane, og ikkje berre litt feil heller – dette er jo heilt spinnhakkande gale, og me skjønner ikkje korleis me kan klara å ikkje tru på den tanken som seier at det er hos politikarane feilen ligg, for det er jo «dei» som har bestemt dette! 

Me losar kvarandre gjennom. Me veit at går me inn i det dramaet der, så blir me fort verande der lenge, og det finst sjeldan ein enkel veg ut.

Politikk, liksom. Kva er det det handlar om, eigentleg …? Kva er det dei politiske prosessane og prosedyrane, forvaltningsmandata og handlingsplanane dreier seg om, om ein ser nøye etter …? Kva er det vurderingsprosessane tar omsyn til, og korleis blir ulike interesser vegne opp imot einannan, sånn eigentleg …? 

Me snakkar om ulike slags verdiar. Me snakkar om dei økonomiske og samferdselsmessige verdiane, energibehovet og framtidstankane. Me snakkar om dei harde og kantete, målbare verdiane som er dei det politiske blikket vurderer alt ut ifrå. «Det kostar for mykje.» «Me må jo ha gode transportårer.» «Me treng jo straum». Men kva med dette andre, lurer me på, alt det som også har ein verdi her, som det kanskje blir sagt at skal takast omsyn til, men som gong på gong blir nedprioritert. Kva med konsekvensar som ikkje blir skikkeleg utreda, reknestykke som ikkje er inklusive nok, interesser som ikkje blir lytta til fordi dei ikkje har ei stemme som kan ytra seg i eit politisk språk sjølve, og fordi dei som står på barrikadane på vegner av dei stemmelause, heller ikkje blir høyrde, for noko må jo vika for dei sterke kreftene, noko må ofrast, og igjen blei det dei. 

Kanskje er det sånn at det politiske perspektivet i seg sjølv er eit slags spinkelt rammeverk som i beste fall fungerer til sitt bruk – nemleg dei menneskelege interessene – men så missar det samtidig mesteparten av alt det andre. For er det ikkje sånn at me menneske ser verda gjennom nettopp den litle gluggen som er vårt perspektiv, at me haustar argumenta våre gjennom det grovmaska garnet som fangar opp det som er viktig for oss, og så trur me på den tanken som seier: «Det er dette som er rett», men så skjønner me kanskje ikkje at sidesynet vårt forsvann, me får ikkje auga på alt det som rann ut mellom fingrane våre mens me stod sånn og argumenterte, me får ikkje med oss alt det som ikkje blei med i reknestykket. 

Det finst innsider og utsider av alt, kan ein av og til tenka, og no snakkar du og eg om utsida av denne saka – det tørre, byråkratiske språket og den papirknitrande retorikken. Den sida av saka kan ikkje hjelpa oss til å verkeleg ta innover oss det som er realiteten her, som me må inn på innsida for å verkeleg kjenna, og som me må ta i bruk kroppen vår for å skjønna. Me snakkar om erfaringa, at det går an å forstå og erfara – gjennom heile vårt menneskelege vesen – at me er ein del av naturen, at alt dette fungerer i eit uløyseleg samspel, at me berre er ei lita brikke i alt, og at me er avhengige av alt dette. 

Korleis kan me oppføra oss sånn som dette då, om me tar innover oss det …? Korleis kan me valsa rundt som om me eigde alt dette, som om me hadde herredøme over alt saman og berre kunne gjera med det nett som me ville …? Kor tid var det me fann ut at det var greitt for oss å berre harva over nett det me trong for at våre liv skulle bli sånn som me ville ha dei, utan å tenka på alt det me raserte på vegen …? 

Me snakkar om det å kjenna – å verkeleg ta innover seg – kor stort det er, alt saman, og kor viktige me er, alle små og store vesen som er ein del av dette samspelet. Me snakkar om korleis det kan kjennast når me merkar at me ser oss føre når me går berrføtt over hellene, fordi me vil vera forsiktige med maurane, og me snakkar om kor glade me kan bli inni heile oss når me ser føre oss ei lita humle som tar seg ein liten rast på fingeren vår. 

– Dei er vennene mine. 

Me snakkar om kor lett det er å latterleggjera eit sånt syn. Me er klare over at det er eitt av dei billegaste og mest velbrukte triksa i boka – å le av dei som måtte koma dinglande med følelsar oppi det heile. For i det praktiske, handlekraftige og løysingsfokuserte perspektivet er det ingen som snakkar om «kjærleik» – her snakkar ein nemleg kapitalisme – og sjølv om alle papir tilseier at me menneske er avhengige av pollinerande insekt for den maten me skal leva av i framtida, så er det ingen som snakkar om at dei «elskar» insekta for det; biene gjer vel berre ein jobb …

Men no sit du og eg her og kjenner på nettopp kjærleiken, at me verkeleg elskar alt dette som finst. Og for alt me veit, er det kanskje nettopp kjærleiken som skal til når me no har prøvd alt anna og har sett kor det bar hen. For det er jo eit faktum at det me elskar, det vil me ta vare på. Når me elskar noko, så betyr det noko for oss – ikkje i kraft av kva det gjer for oss, men i kraft av sin heilt eigne eigenverdi – at du er. 

Me snakkar om den spildrande følelsen me kan kjenna på når me ser føre oss ei mjuk og dunete humle full i pollen summande rundt i hagen, og me deler den tunge og seige sorga og avmaktsfølelsen me begge kan kjenna på no når det i dag blei gitt klarsignal for det me hadde håpa skulle bli stemt ned. Me ser på kvarandre, og me merkar at me kan faktisk klara å halda begge desse følelsane i kroppen vår på ein gong. 

Me snakkar om fjella våre, skogane og heiane, vatna og myrane, me snakkar om revane og uglene og alle dei andre som bur der – dei sjeldne artane og dei sårbare økosystema, dei ville dyra og plantene og fuglane og soppane og insekta og trea som var der lenge før me menneske vedtok at det blei billegast for oss å berre bygga desse monstermastene midt i heimen deira, fordi me trong meir straum i våre hus og til vår industri, me trong det til vår såkalla grøne og berekraftige framtidstanke. 

Det går liksom ikkje opp. Det er noko med heile reknestykket som verkar … forvrengt. Det er som om argumentasjonane og logikken ikkje fungerer når ein set dei ut i den heilt verkelege samanhengen dei faktisk skal inn i, når ein ser at det ikkje lenger er debattane, polemikken og pengane det handlar om – dette handlar om livet. 

Det er livet det handlar om, dette her – alt saman. 

Ute er det mørkt. Frå stoveglasa ser me gatelykter i snirklande mønster og skinet ifrå hus og heimar, bedrifter, institusjonsbygningar og opplyste areal rundt om i bygda vår. Hadde me gått ut og kikka opp mot himmelen frå hi sida av huset, hadde me kanskje kunna sjå fullmånen som har stige endå høgare opp over fjella no. Men no sit me her, inne i den varme stova di, og kanskje tenker me ikkje eingong på den lysande månekula nett no – den runde, kvitgrå satelitten som svever rundt oss der ute i universet og kanskje blir synleg for oss alt etter som om skydekket opnar seg, og kor me er i forhold til både sola og månen akkurat når me ser opp. 

Kanskje tenker me ikkje over det sånn til vanleg, at berre éi side av månen er synleg for oss frå her me bur. Kanskje veit me det ikkje eingong, at om me skal sjå hi sida av månen, må me langt ut og langt vekk, sånn at me kan sjå det heile frå eit heilt anna perspektiv. For først langt der ute ein plass kan me sjå baksida av månen. Og hadde me ein dag kome oss heilt ut dit, ville me kanskje få auga på noko anna i bakgrunnen: Jordkloten. Ein liten, blå planet som svever liksom vektlaus rundt i verdsrommet. Så liten. Heilt … heil.  

Men akkurat no tenker ikkje du og eg sånne svevande tankar. Akkurat no er me akkurat her, trygt plassert i den lune heimen din, midt i samtalen om denne store politiske avgjerda som no er tatt, om desse naturområda og dette livet som me er så glade i, her i denne nærnaturen som er så viktig for oss. Og akkurat no kjenner me på den tunge og slukande avmaktsfølelsen som me heilt vanlege kvardagsmenneske kan kjenna på når me skjønner at noko me elskar, står i fare for å bli øydelagt. 

Fy flate, kor vondt det gjer.